Πριν κάποιες εβδομάδες είχα την τύχη να διάβασω το πολύ καλό άρθρο του Βασίλη Παπακωνσταντίνου το οποίο περιέγραφε σε ένα βαθμό την κατάσταση του Venture Capital (VC) στην Ελλάδα. Για να το γράψει δανείστηκε στοιχεία από τη τρίμηνη περιοδική έκδοση BusinessFile, μια ελληνική προσπάθεια που βγαίνει στα αγγλικά και σε κάθε τεύχος δίνει μία κατά το δυνατό συνολική εικόνα για ένα συγκεκριμένο χώρο της ελληνικής αγοράς. Το τεύχος του περασμένου Ιουνίου ήταν για το ελληνικό VC.

Το περιοδικό έχει περίπου 65 σελίδες και μέσα σε αυτές τουλάχιστον εγώ (που είμαι αρκετά άσχετος με το χώρο) πήρα μια καλή σύνοψη του αντικειμένου τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια. Ο συγγραφέας του Robert McDonald έχει αναλυτικά οικονομικά στοιχεία και απαντήσεις σημαντικών προσώπων του χώρου στη σωστή αναλογία που συνολικά το κάνουν εύκολο στην ανάγνωση και από έναν μη γνώστη. Πέρα από κάποια εισαγωγικά στην έννοια του VC, το
τεύχος καλύπτει α) την κατάσταση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, β) την παρουσίαση των σχετικών νόμων (ΤΑΝΕΟ, Eleftho, Digital Leap Venture Capital Fund) για την προώθηση του VC και της επιχειρηματικότητας γενικά στην Ελλάδα και γ) τις εταιρείες και τους incubators που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.

Με δεδομένο ότι ο ΒΠ κάνει μια καλή περίληψη του (α) στο post του, στα παρακάτω θα προσπαθήσω να συνοψίσω κυρίως τα (β) και (γ) πάντα από τη σκοπιά μου ως εκτός του χώρου – οπότε proceed at your own risk. Παρόλο που μπορεί να μη φαίνονται σχετικά με το OpenCoffee σε πρώτη ανάγνωση, νομίζω χρειάζεται να ξέρουμε το τοπίο. Πάμε πρώτα με το βαρετό κομμάτι, τις τροπολογίες οι οποίες αφορούν σε 3 θεσμούς:

Ι. ΤΑΝΕΟ (Ταμείο Ανάπτυξης Νέας Οικονομίας): Συστάθηκε το 2001 με τη μορφή ενός fund of funds (δλδ ένα “ταμείο” που θα επένδυε σε άλλα ταμεία-VCs που με τη σειρά τους θα επένδυαν σε εταιρείες) και είχε ως σκοπό να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη καινοτομίας σε τομείς όπως τηλεπικοινωνίες, ΙΤ, e-commerce, biotech και νέα υλικά με τα κέρδη των υπουργείων από το χρηματιστήριο κατά το 1998-99. Όταν έγιναν τα γνωστά με το ΧΑΑ, το πράγμα κόλλησε και σε συνδυασμό με μια αλλαγή προέδρου το αρχικό ποσό των 440 εκατ. ευρώ προς επένδυση μετατράπηκε σε 45 εκατ. μόνο, πάντα με τη λογική ότι θα βρίσκοταν και 105 εκατ. από τον ιδιωτικό τομέα. Υπό αυτές τις συνθήκες και με δυσοίωνες προοπτικές (βάσει προηγούμενων ερευνών περί VC στην Ελλάδα) το ΤΑΝΕΟ ξεκίνησε να επενδύσει 10-15 εκατ. ευρώ σε 10-15 VC funds σε ένα πρόγραμμα 12 χρόνων.

Το ΤΑΝΕΟ επρόκειτο να έχει μια επενδυτική επιτροπή από τραπεζικούς του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα με έμφαση στο ICT καθώς και έναν σύμβουλο επενδύσεων (το βρεταννικό fund of funds Westport). Τέσσερα ελληνικά funds (Capital Connect, Zaitech, IBG Hellenic II, Pancretan Development) συμφώνησαν να συνεργαστούν με το ΤΑΝΕΟ ενώ οι Εθνική, Πειραιώς άλλαξαν γνώμη και το ΤΣΜΕΔΕ δεν πήρε άδεια από την Τράπεζα της Ελλάδας. Παραλίγο συμφωνίες με δύο μεγάλους επενδυτές του εξωτερικού (που επίσης επιτρέπονταν να συνεργαστούν) ναυάγησαν για άσχετους με την Ελλάδα λόγους.

Όλα αυτά συνέβησαν με τον Γιώργο Κιντή ως CEO του ΤΑΝΕΟ ο οποίος όμως όταν προσπάθησε να ανεβάσει τη κρατική συνδρομή στο Ταμείο από 33% σε 70% προς το τέλος του 2005, προκειμένου να βρεθούν περισσότεροι επενδυτές, βρήκε αντίθετο το υπουργείο και παραιτήθηκε. Η επερχόμενη κυβέρνηση της ΝΔ δεν είδε το ΤΑΝΕΟ με πολύ καλό μάτι με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν οι διαδικασίες αναδομησης του κάτι που ολοκληρώθηκε τελικά τον Αύγουστο του 2006. Μια νέα ομάδα διαχείρισης πήρε τα ηνία του Ταμείου τον προηγούμενο Ιανούαριο και το ΤΑΝΕΟ πρόκειται να επεκτείνει τον επενδυτικό του ορίζοντα για 2 ακόμα χρόνια. Αν οι επενδύσεις δεν ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του 2008 το πιο πιθανό είναι ότι το κεφάλαιο θα επιστραφεί – αντί να υπάρξει νέα παράταση. Σύμφωνα με το Δρ. Νίκο Χαριτάκη, τον τωρινό CEO του TANEO, μένουν περίπου 100 εκατ. να επενδυθούν ακόμα αλλά υπάρχουν προσφορές για αυτά (από τρεις τράπεζες του εσωτερικού, μία του εξωτερικού και πέντε ομάδες ιδιωτών). Αυτό που λείπει σύμφωνα με τον Χαριτάκη είναι καλές ομάδες management με υπόβαθρο στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και το VC – καθώς και επενδυτικές ευκαιρίες.

ΙΙ. Ψηφιακό Άλμα (Digital Leap): Ώς μέρος του 3ου ΚΠΣ η Ειδική Γραμματεία Ψηφιακού Σχεδιασμού δημιούργησε αυτό το VC fund των 100 εκατ. ευρώ με σκοπό να επενδύσει σε 50-100 ICT εταιρείες με ορίζοντα 12 ετών. Οι επενδύσεις προορίζονται αποκλειστικά για micro-, small- και medium-sized εταιρείες (λιγότερα από 10, 50 και 250 άτομα αντίστοιχα) στο seed, start-up ή expansion στάδιο. Τα ποσά που προβλέπονται είναι max 1.5 εκάτ./εταιρεία ενώ υπάρχουν προοπτικές και για την ενίσχυση περιοχών με ανεργία ή συγκεκριμένων οικονομικών πεδίων. Η συμβολή του ιδιωτικού τομέα θα ήταν 30% φέρνοντας το τελικό ποσό στα 130 εκατ. ευρώ. και 3 φορείς κατέβασαν πρόταση.

Του πρώτου ηγείτο η Capital Connect, συμπεριλαμβάνοντας το VC fund του Marfin Group: IBG Capital την Θέρμη, τον incubator από τη Θεσ/νίκη και την τράπεζα Proton. Για τους σκοπούς του technical evaluation των εταιρειών στις οποίες θα γίνονταν οι επενδύσεις είχε την υποστήριξη του Δημόκριτου και 3 παν/μίων. Στο δεύτερο φορέα βασικό ρόλο είχε η Attica Ventures μαζί με τους Euroconsultants (που δημιούργησαν τον incubator Ι4G) ενώ τεχνικοί σύμβουλοι ήταν ‘διάφορα’ επιστημονικά πάρκα όπως αυτό της Πάτρας και η Ελληνική Πρωτοβουλία Τεχνολογικών Συνεργατικών Σχηματισμών (ΗΤCΙ). O τρίτος φορέας αποτελείτο από μια 50-50 συμβολή της Velti και των Dolphin Capital Partners με την υποστήριξη της Notos Associates με το Athens Laboratory of Business Administration (AL
BA) να σχεδιάζει ένα πρόγραμμα evaluation.

Στις 29 Μαρτίου η κοινοβουλετική επιτροπή που ήταν απαραίτητο να εγκρίνει τις τρεις προτάσεις τις απέρριψε όλες ενώ η υπόθεση πήγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας από έναν από τους φορείς κάτι που θα επιβάλει καθυστέρηση τουλάχιστον ενός χρόνου. Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, με δεδομένο ότι για να γίνουν επενδύσεις σε 50-100 εταιρείες χρειάζεται να κριθούν ~500, αν δεν δοθεί επέκταση στην προθεσμία μόνο ένα κλάσμα των χρημάτων πρόκειται να επενδυθούν. Ένας πιθανός τρόπος να υπάρχει υψηλή απορρόφηση των χρημάτων θα ήταν να συμπεριληφθούν όλες οι ΙΤ εταιρείες που είναι τώρα σε incubators. Παραμένει πάντως ο κίνδυνος να επιστραφεί στην ΕΕ μεγάλο μέρος των χρημάτων λόγω των κρατικών χειρισμών αλλά σε κάθε περίπτωση ένα fund σαν το DL παραμένει ως προτεραιότητα και ως στόχος – είτε τελικά βασιστεί σε κεφάλαια από το 3ο είτε από το 4ο ΚΠΣ.

IΙΙ. ΕΛΕΥΘΩ: Παρόλο που σήμερα εκτιμάται ότι υπάρχουν 1500 incubators στην Αμερική και 900 στη Δ. Ευρώπη, μέχρι το 2000 δεν υπήρχε κανένα incubator στην Ελλάδα – οι όποιες επενδύσεις στη καινοτομία γίνονταν μέσω ενός άτυπου δικτύου ‘business angels’. Το ΥΠΑΝ επεδίωξε να καλύψει το κενό με δύο προγράμματα: το ΠΡΑΞΕ (23 εκατ. για την προώθηση spin-offs από παν/μια και ερευνητικά κέντρα και το ΕΛΕΥΘΩ: ~70 εκατ. ευρώ για τη δημιουργία incubators. Το ΕΛΕΥΘΩ έτρεξε για 4 χρόνια (2002-2006) και προέβλεπε τον έλεγχο των incubators από ιδιωτικές εταιρείες με το κράτος να συμβάλλει μέχρι 15 εκατ. ευρώ για την εξαγορά ή δημιουργία χώρων, αγορά εξοπλισμού, παροχή start-up εξόδων, έξοδα συμβούλων και τις αρχικές επενδύσεις.

Ένας incubator βασικά είναι χώρος (ειδικά φτιαγμένος, ένα διαθέσιμο κτίριο ή απλά νοικιασμένο office space) και προσφέρει φτηνό ενοίκιο, ΙΤ και telecom υποστήριξη, μόνιμο προσωπικό για την παροχή τεχνικών, νομικών, φοροτεχνικών και άλλων επιχειρηματικών συμβουλών (όπως πχ human resources) σε άτομα που επιθυμούν να αναπτύξουν μια ιδέα που έχουν υλοποιήσει μόνοι τους. Η εταιρεία που τρέχει τον incubator εκτιμά (due diligence) τα κατατιθέμενα business plans και όσα περάσουν τα κριτήρια της θα βοηθηθούν ώστε να μεταφερθούν στην αγορά. Βασικός ρόλος του incubator είναι και η δημιουργία ενός δικτύου επιχειρηματικών επαφών ώστε να μπορούν να δημιουργηθούν πρώιμες συμφωνίες για τα υπό ανάπτυξη προϊόντα.

Ως τώρα, δύο εταιρείες εκ Θεσσαλονίκης (Ι4G, Θέρμη) έχουν ολοκληρώσει τις επενδύσεις τους (ύψους ~20 εκάτ.) χρησιμοποιώντας το ΕΛΕΥΘΩ ενώ άλλες (i-cube, Electronum, ini-cubator, Inqlab, Velti Center for Innovation) κοντά ή στην ΑΘήνα έχουν ιδρυθεί αλλά δεν έχουν επενδύσει πλήρως ακόμα τα 32 εκατ. που διαθέτουν. Μέχρι το τέλος του προγράμματος στις 31/12/2008, αναμένεται να έχουν δημιουργθεί ~70 εταιρείες μέσω του ΕΛΕΥΘΩ ενώ η κυβέρνηση ερευνά την προοπτική ενός ακόμη προγράμματος κάνοντας χρήση του 4ου ΚΠΣ.

Μερικοί από τους συμμετέχοντες στο ΕΛΕΥΘΩ λένε ότι ήταν επιτυχές και ότι χωρίς αυτό οι incubators στην Ελλάδα δεν θα είχαν προκύψει. Άλλοι λένε ότι το υπουργείο ήταν πολύ αργό στις αποφάσεις για το ποιες εταιρείες μπορούν να χρηματοδοτηθούν. Η κυβέρνηση είχε ως σκοπό να γίνουν επενδύσεις σε ελληνικές καινοτομίες ενώ οι επιχειρηματίες διατείνονται ότι έπρεπε να είναι ευρύτερο το φάσμα με δεδομένο ότι στην Ελλάδα δεν καταχωρούνται πολλές πατέντες. Πολλές εταιρείες απλά δεν πληρούσαν τα κριτήρια. Πχ η i-cube σκέφτεται να αποχωρήσει από το πρόγραμμα με δεδομένο ότι η κυβέρνηση θεωρεί απαραίτητη την ύπαρξη τεχνολογικής καινοτομίας προκειμένου να γίνουν επενδύσεις – αντί απλά να γίνουν επενδύσεις σε εταιρείες με καινοτομία στις πωλήσεις, την παραγωγή κλπ.

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω η κρατική παρέμβαση είχε σαν σκοπό να προωθήσει την επιχειρηματικότητα και στα 3 επίπεδα: το ψηλότερο των funds of funds, το ενδιάμεσο των VC funds και το χαμηλότερο των incubators. Επίσης, αυτό που εγώ συμπεραίνω είναι ότι από όλα τα παραπάνω ίσως μόνο οι incubators έχουν άμεση εφαρμογή για το OpenCoffee και τα μέλη του αλλά και γενικά για όποιον είναι σε seed ή startup στάδιο επιχειρηματικότητας. Αυτό σημαίνει ότι πρώτα πρέπει να υλοποιηθούν οι ιδέες από κάποιους από εμάς και να φτάσουν σε ένα ικανό επίπεδο (δλδ να υπάρχει ένα πρότυπο και μια established βάση χρηστών) και μετά να μπουν στην παραπάνω διαδικασία funding (incubator, VC κλπ) – κάτι που τελικά μπορεί να μην φανεί απαραίτητο μάλιστα. Προφανές είναι πάντως ότι αν όμως τελικά φτάσει (και ξεπεράσει) μια προσπάθεια αυτό το ικανό επίπεδο θα έχει αρκετές επιλογές για το από που μπορεί να χρηματοδοτηθεί.

Σε επόμενο post – όποτε αυτό είναι έτοιμο – θα αναφέρω επιγραμματικά τις διάφορες δραστηριότητες που προέκυψαν από ή παράλληλα με τις παραπάνω παρεμβάσεις. Σκοπός μου είναι να μαζευτούν σε ένα σημείο μέρος όλες οι προσπάθειες τόσο για μελλοντική χρήση ή επικοινωνία με τους εμπλεκόμενους σε αυτές όσο και για να γίνει σαφές σε ποιους τομείς στοχεύουν κυρίως οι επενδύσεις.